દેશની પ્રખ્યાત કોલેજો પર સવર્ણોનો કબ્જો, દલિતો-આદિવાસીઓ ગાયબ

AISHE Report: શું મોટી ખાનગી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓના દરવાજા ફક્ત ઉચ્ચ જાતિના લોકો માટે જ છે? લોકસભામાં રજૂ કરાયેલા એક રિપોર્ટમાં બધી મોટી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓનો પર્દાફાશ થયો છે. આ રિપોર્ટમાં જણાવાયું છે કે મણિપાલ અને સિમ્બાયોસિસ જેવી ભારતની ટોચની 30 ખાનગી યુનિવર્સિટીઓમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓમાંથી માત્ર 5% વિદ્યાર્થીઓ અનુસૂચિત જાતિના છે. જ્યારે અનુસૂચિત જનજાતિ જૂથમાંથી આવતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા તેનાથી પણ ઓછી છે, ફક્ત 1 ટકા છે.

આ રિપોર્ટમાં ઘણી ચોંકાવનારી બાબતો પ્રકાશમાં આવી. ઉદાહરણ તરીકે, દેશની સૌથી પ્રખ્યાત ટેકનિકલ સંસ્થાઓમાંની એક ગણાતી BIT પિલાનીમાં ફક્ત સવર્ણ વિદ્યાર્થીઓ જ અભ્યાસ કરે છે. ત્યાં એક પણ વિદ્યાર્થી SC, ST કે OBC સમાજનો નથી.

મણિપાલ એકેડેમી ઓફ હાયર એજ્યુકેશન વિશે વાત કરીએ, તો ત્યાં ફક્ત 0.46% SC વિદ્યાર્થીઓ, 0.36% ST વિદ્યાર્થીઓ અને 18% OBC વિદ્યાર્થીઓ છે. સસ્ત્રા, અમૃતા અને વેલ્લોર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી જેવી મોટી સંસ્થાઓમાં પણ હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા સમાજના વિદ્યાર્થીઓ બહુ ઓછા જોવા મળે છે.

આ પણ વાંચોઃ ગુજરાતમાં 71.4 % દલિતો સાથે જાહેર પાણીના નળે આભડછેટ પળાય છે

લોકસભામાં રિપોર્ટ રજૂ કરતી સમિતિએ જણાવ્યું હતું કે આ રિપોર્ટ 2022-23 ના ઓલ ઈન્ડિયા સર્વે ઓફ હાયર એજ્યુકેશન એટલે કે AISHE ના ડેટા અનુસાર તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. આ સર્વેક્ષણમાં યુનિવર્સિટીઓમાં શિક્ષકોની હાજરી અંગેનો અહેવાલ પણ બહાર પાડવામાં આવ્યો છે.
શિક્ષકોમાં કેટલાક, દલિત, આદિવાસી કે ઓબીસી છે તેનો આંકડો પણ ભારે નિરાશાજનક છે. આ ટોચની 30 ખાનગી યુનિવર્સિટીઓમાં ફક્ત 4% શિક્ષકો અનુસૂચિત જાતિના છે. અને અનુસૂચિત જનજાતિના માત્ર 0.46% પ્રોફેસરો છે. જ્યારે 30% શિક્ષકો OBC સમાજના છે.

જોકે, સંસદીય સમિતિએ પણ સ્વીકાર્યું છે કે AISHE ડેટા હજુ પણ સંપૂર્ણપણે સચોટ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, ડેટા અન્ના યુનિવર્સિટીમાં ફક્ત એક જ ફેકલ્ટી સભ્ય દર્શાવે છે, જે સ્પષ્ટપણે ભૂલ છે. સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે AISHE એ સંસ્થાકીય સ્તરને બદલે વ્યક્તિગત સ્તરે ડેટા એકત્રિત કરવો જોઈએ, જેનાથી ડેટા વધુ સચોટ અને સારી ગુણવત્તાનો બનશે.

આંકડાઓની વાત કરીએ તો, શિક્ષણ વિભાગનો બીજો એક અહેવાલ ડિસેમ્બર 2023 માં બહાર આવ્યો હતો. એ મુજબ, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં હજારો અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના વિદ્યાર્થીઓએ પોતાનો અભ્યાસ છોડી દીધો હતો.

આ પણ વાંચોઃ મોદી સરકારે SC વિદ્યાર્થીઓની Scholarship 57 ટકા ઘટાડી?

આ વિદ્યાર્થીઓ મોટી સરકારી કોલેજો, કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ, IIT અને IIM માં અભ્યાસ કરતા હતા. એવું નોંધાયું હતું કે 2018 થી 2023 સુધીમાં અનુસૂચિત જાતિ (SC), અનુસૂચિત જનજાતિ (ST) અને અન્ય પછાત વર્ગ (OBC) ના કુલ 13,500 થી વધુ વિદ્યાર્થીઓએ અભ્યાસ છોડી દીધો હતો.
નોંધનીય છે કે વંચિત સમાજને યોગ્ય શિક્ષણની તક પૂરી પાડવા માટે ઘણી સરકારી પહેલ કરવામાં આવી છે. જેમ કે ટ્યુશન ફી માફી, શિષ્યવૃત્તિ, કોચિંગ યોજનાઓ લાગુ કરવામાં આવી છે. ફરિયાદોના નિરાકરણ માટે એક સિસ્ટમ પણ તૈયાર કરવામાં આવી છે પરંતુ ઘણી સંસ્થાઓમાં આ માર્ગદર્શિકાનું પાલન કરવામાં આવી રહ્યું નથી. જેમ કે, IIT દિલ્હીએ 2023 માં તેના SC/ST સેલની સ્થાપના કરી હતી. જ્યારે UGC એ દસ વર્ષ પહેલાં તેના માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી.

હાલમાં જ્યારે ભાજપ સહિતના અનેક જમણેરી પક્ષો અને વિચારધારાઓ અનામત નાબૂદ કરવાની વાત કરી રહ્યા છે, ત્યારે આ આંકડાઓ જોતાં ઘણા પ્રશ્નો ઉભા થાય છે. આ મોટી સંસ્થાઓમાંથી દલિત અને આદિવાસી સમાજના વિદ્યાર્થીઓ કેમ ગુમ થઈ રહ્યા છે? કેટલાક લોકો દલીલ કરે છે કે આ સંસ્થાઓની ફી ખૂબ ઊંચી છે, જેના કારણે વિદ્યાર્થીઓને સમાન તકો મળી શકતી નથી.

આ પણ વાંચોઃ SC-ST વિદ્યાર્થીઓ માટે વરદાન સાબિત થઈ શકે છે આ સરકારી યોજનાઓ

ઉલ્લેખનીય છે કે ઘણા રાજ્યોમાં અનામત લાગુ કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા છે, પરંતુ હજુ સુધી કોઈ કડક કાયદો બનાવવામાં આવ્યો નથી જે ખાનગી યુનિવર્સિટીઓને અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના વિદ્યાર્થીઓને અનામત આપવા માટે દબાણ કરે.

હાલ તો આ આંકડાઓ જોતા એમ કહી શકાય કે જ્યાં સુધી ખાનગી યુનિવર્સિટીઓમાં અનામત અને આર્થિક સહાયની નીતિ કડક રીતે લાગુ કરવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી ભારતમાં શિક્ષણનું સાચું લોકશાહીકરણ શક્ય બનશે નહીં.

આ પણ વાંચોઃ દલિત વિદ્યાર્થીએ કબડ્ડીમાં સવર્ણોને હરાવતા આંગળીઓ કાપી નાખી